"Strach" - Jan Tomasz Gross

Recenzja powstała na podstawie wypowiedzi klubowiczów

Jan Tomasz Gross oddaje w nasze ręce książkę, której tytuł a właściwie pod tytuł mówi sam za siebie : " Strach" - antysemityzm w Polsce tuż po wojnie ; historia moralnej zapaści. W większości z nas pewnie słyszała o tej książce z powodu polemiki jaka się wytworzyła na jej temat zaraz po ukazaniu się na rynku wydawniczym. Gross w tej książce dokonuje moralnego rozliczenia Polaków za nieszczęścia jakie spotkały naród żydowski podczas wojny i tuż po niej na naszym terenie. Jeżeli ta pozycja podobnie jak "Sąsiedzi" miała być podstawą do rozpoczęcia dyskusji na temat trudnych relacji polsko - żydowskich, to moim zdaniem autor bardzo chybił. Dlaczego ? Ponieważ żeby podjąć dyskusje na tak delikatny i drażliwy  temat wymagana jest rzetelność i uczciwość głoszonych tez. Niestety książka Grossa nie zawiera odrobiny obiektywizmu. Autor według swojego, mam wrażenie ograniczonego punktu widzenia, dobiera fakty tylko te, które mu pasują, tworząc własną wizję historii.  Postawę polskiego społeczeństwa generalizuje i przedstawia Polaków jako patologicznych antysemitów żądnych krwi i mienia żydowskiego. Ponadto całe zło II wojny światowej autor sprowadza wyłącznie do Holocaustu i cierpienia nacji żydowskiej, pomijając inne narody. Jak było faktycznie, całe szczęście pewnym faktom nie da się zaprzeczyć.

Nie ukrywam, że ciężko się pisze o takich książkach jak "Strach". Ponieważ została przyjęta taka formuła, nie tylko w Polsce ale i na świecie, że gdy tylko ktoś wypowiada się w tonie nieprzychylnym do narodu żydowskiego, to jest od razu strasznym ANTYSEMITĄ, i należy go za to zganić i potępić. Ale gdy ktoś taki jak Gross pisze tak oszczerczą książkę o narodzie polskim, to jest próba podjęcia dialogu. Dlaczego tak jest? Myślę, że każdy zna odpowiedź na to pytanie. Dyskutując w Klubie o tej książce także nasze "uczucia były mieszane". Nie tak dawno gościliśmy w Naszej Bibliotece Stanisława Srokowskiego, który porusza temat mordu na Kresach, jaki dokonał się na narodzie polskim. Wbrew pozorom są to tematy bardzo zbliżone. Takich niesprawiedliwości i "białych plam" w każdej historii jest wiele i oczywiście trzeba o nich głośno mówić i mieć odwagę przyznać się do popełnionych błędów.

Niestety "Strach" nie buduje nastroju do dialogu, wręcz przeciwnie,  potęguje niechęć a nawet u niektórych czytelników może wywołać wrogość. Dlatego jako uzupełnienie tej książki, jeżeli się już na nią ktoś zdecyduje, polecam "Cenę Strachu" - Gross w oczach historyków. Jest to zbiór publikacji prasowych o książkach Jana Tomasza Grossa. Moim zdaniem jest to wręcz niezbędny dodatek, który pomorze nam wyciągnąć właściwe wnioski.

Zbigniew Pacho
Moderator DKK przy MBP w Rawie Mazowieckiej