Daniel Odija, Kronika umarłych
Daniel Odija, Kronika umarłych
Nadmorskie miasteczko położone na bagnach, smagane wiatrami od morza, gdzie niewiele jest słońca, a przed wojną zsyłano niesubordynowanych urzędników, to miejsce akcji powieści Kronika umarłych. W tym mieście, które jest „wymyślone na potrzeby literatury, choć w jakimś stopniu inspirowane Słupskiem” [Daniel Odija: Słupsk to niewyczerpane źródło moich inspiracji, wywiad z autorem w serwisie Głosu Pomorza www.GP.24.pl] Daniel Odija splata na nowo losy grupy szkolnych kolegów. Mateusz, młody muzyk, nie potrafi odnaleźć się w stolicy i wraca do Kostynia, po rozstaniu ze swoją dziewczyną, Radką. Janek to ksiądz w tutejszej parafii. Agata, nauczycielka i Konrad, kontroler połowu ryb na Bałtyku, są małżeństwem z dwojgiem dzieci. Darek, reporter regionalnego oddziału telewizji i jego żona Irena, wychowują chorego syna. Zwyczajni ludzie, ani szczęśliwi, ani nieszczęśliwi. Ale to tylko pozory.
Każdy z nich jest „uwięziony” w świecie własnych lęków i wyobrażeń. Mateusz nie czuje się dobrze w tłumie, przeraża go wizja pogrzebania żywcem pod gruzami starych kamienic, pragnie zatrzymać czas. Radka w śpiączce po brutalnym gwałcie i pobiciu jest „uwięziona w podziemnym świecie”. [Daniel Odija, Kronika umarłych, WAB, Warszawa 2010, str. 156]. Darek zawsze bał się świadomości śmierci, a teraz boi się chorego syna, wikła się w kolejne romanse, popada w alkoholizm. Konrad, który w więzieniu własnej pracy najbardziej boi się morza. Agata jest uwięziona między „kiedyś” a „teraz”, w kadrach starego filmu, zapisującego chwile życia nazistowskiej rodziny Hohendorffów. Irena zapada się w chorobę dziecka. Jana, uwięzionego w roli księdza, prześladuje myśl o zakopaniu żywcem.
Autor mówi, że w jego powieści „przeważają koszmary i fobie, ale to przecież książka o obłędzie. To zmetaforyzowany opis postępującej psychozy. Tu miesza się rzeczywistość z urojeniem. I do końca nie wiadomo, co jest prawdą, a co się tylko wydaje”[www.GP.24.pl] . Obsesję znamionują różne omamy i lęki: owady, duchy przeszłości, zwierzęta, morze, tłum. W przypadku Mateusza Odija posłużył się ciekawymi zwierzętami: człekopodobnymi szczurakami (nowym etapem rozwoju szczurów) i krwiożerczymi mewami. Mają one ciekawą symbolikę [za Słownikiem symboli Kopalińskiego]: szczur jest między innymi symbolem zła, rozkładu i śmierci, a ptaki symbolizują szaleństwo, zdradę i piekło. Rozkład, zdrada, szaleństwo, lęk przed śmiercią towarzyszom bohaterom na każdym kroku.
Moim zdaniem wszyscy oni żyją bardziej w krainie swoich lęków, dla świata są umarli, i stąd bierze się tytuł powieści. To kronika losów ludzi umarłych dla świata, z własnego wyboru odsuwających się od niego, ale także pośmiertna kronika dawno zmarłych Hohendorffów. Odija we wspomnianym wywiadzie mówi, że tytuł „wskazuje na stan duchowy, w którym znajdują się bohaterowie powieści. Mógłbym powiedzieć o nim trochę więcej, ale jego interpretację pozostawiam czytelnikom. Po co psuć zabawę w odgadywanie znaczeń?” [www.GP.24.pl].
Powieść czyta się „miękko”, co ułatwia nieskomplikowana składnia, brak rozbudowanych zdań i wielopoziomowych metafor. Ale nie jest to miękka książka, nie tylko ze względu na tematykę. Chwilami jej czytanie to droga przez mękę, bo narrator przeplata realność i omamy bohaterów. Szaleństwo rozszalałej wyobraźni, która nie trzymana w ryzach, pędzi przed siebie jak spuszczony ze smyczy pies, bywa w narracji bardziej realne niż codzienność postaci. I niełatwo się w tym zorientować nie tylko czytelnikowi. Także bohaterowie, żyją swoimi lękami, czasem bardziej realnymi niż świat dookoła nich.
Daniel Odija, należący do nurtu literackiego określonego przez Roberta Ostaszewskiego mianem “Proza Północy”, jest autorem opowiadań i powieści, finalistą Nagrody Nike za powieść Tartak. Jego nowa książka udowadnia, że zasłużył na uznanie. Ciekawe doświadczenie czytelnicze. Mnie się podobało. Warto chociaż spróbować.
Sylwia Krieger
