J. Dehnel - "Lala"

Urocza powieść Jacka Dehnela „Lala” oparta została, jakby się dawniej powiedziało, na stenogramach rozmów z jego babcią, tytułową Lalą – Heleną Bieniecką. Fascynacja błyskotliwymi powieściami babci oraz częste i długie pobyty wnuczka w domu babci, zaowocowały interesującą powieścią. Czasy, w których żyła owa starsza pani, niewątpliwie pogodna, energiczna, interesująca i atrakcyjna osoba, dostarczyły jej, a także Polsce i Europie wielu „atrakcji”! W tle opowieści zarysowuje się wielonarodowościowe społeczeństwo na przestrzeni czterech pokoleń, które w oczach czytelnika nabiera żywych, niekiedy przejaskrawionych kolorów. Jednym słowem, czytając z dużym zainteresowaniem czekamy na zaskakujące opowieści babci, sympatyczne poetyckie refleksje i komentarze wnuczka. Jednak wydaje się, że niektóre fragmenty powieści mogłyby być bardziej zwięzłe, mniej przegadane. Czy jest to powieść autobiograficzna z życia owej rodziny ? Wiele faktów, nazwisk, miejscowości jest autentycznych. Ile w tym fantazji babci, głównej narratorki, ile fantazji naszego uroczego, chyba trochę łatwowiernego młodego poety ? W sumie jak na debiut, powstała udana powieść rodzinna. Książkę można polecić każdemu czytelnikowi z całą odpowiedzialnością. Można przy niej uśmiać się, popłakać, bo pełna jest serdecznych uczuć, miłości, przywiązania, szacunku dla osoby starszej, niedołężnej, wyrozumiałości, która zawsze powinna cechować ludzi. Ludzie starzy są kopalnią wiedzy o dawnych czasach, ale nie zawsze doceniani w porę przez młode pokolenia. Czytajcie młodzi i uczcie się życia, obyczajów i jeszcze żywej historii najnowszej. A teraz ziarnko goryczy! Powieść pisana trochę „pod publiczkę”, tematy chwytliwe – ziemiaństwo, wojna, wczesny PRL, Ziemie Zachodnie. Dziwnym trafem pani Helena spotykała samych dobrych Niemców, Żydów i nawet enkawudzistów! A chłopi jacy mądrzy, honorowi, uczciwi (z jednym wyjątkiem, jakiejś kobiety), oczywiście w tej wyjątkowej wiosce, gdzie był folwark rodzinny. Suchej nitki babcia nie zostawiła na sąsiadach, wujkach, ciotkach itp., sama się chyba trochę przechwalała, a oczerniała na podstawie plotek nawet K. I. Gałczyńskiego, S. Lotentza, M. Janion. Szczególnie nie wierzę, że tak radośnie pracowała na Ziemiach Zachodnich w latach 50-tych, kiedy panował wczesny stalinizm, niszczący ludzi, zwłaszcza przedwojenną inteligencję, ziemian i innych wrogów Polski Ludowej. Po wojnie nie było mody na wielkopańskie maniery! Ale nasz Zakochany w babci autor skąd miał to wiedzieć? Przyjmowanie bezkrytyczne zbyt lekkomyślnie opowieści z dawnych lat może być niekiedy fałszowaniem dawnej rzeczywistości. To oczywiści ku przestrodze rozkosznych literatów!

Ryszarda Matysik Uczestnik DKK przy BP w Aleksandrowie Łódzkim

"Lala" Jacka Dehnela

"Lala" Jacka Dehnela to rzeczywiście książka niezwykła. Decyduje o tym znany ogólnie fakt, że biografią swojej sędziwej babci zainteresował się bardzo młody wnuk.

Początkowo książkę czyta się jak typową biografię, zresztą biografię fascynującą poprzez szalenie barwną postać bohaterki.
Jej życie oraz bliskich jej osób opisane jest raczej poprzez kolejne anegdoty.Nie ma tu typowej chronologii. Czytelnik podąża za kapryyśnym tokiem opowieści babci spisywanej przez wnuka.

Z czasem opowiadającym staje się sam wnuk, który lepiej pamięta pewne zdarzenia niż starzejąca się babcia.
 I to jest optymistyczne w całej książce- pamięć o historii rodziny nie przeminęła, ktoś ją zapamiętał, żeby przekazać innym, a nawet w końcu zapisał. Pochodząca z rodziny ziemiańskiej Lala opowiada anegdoty oddające atmosferę życia, które odeszło już w przeszłość. Znajdziemy tam opis dworu a więc jego właścicieli, służby, licznych gości i odwiedzającej dworek rodziny.

Sporo tu także wiadomości na temat stosunku dwór-wieś. Te informacje burzą  zakorzenione mocno stereotypy dzielące ówczesnych mieszkańców wsi na znienawidzonych krwiopijców ( mieszkańców dworu) i wykorzystywanych bezlitośnie chłopów. To wszystko bardzo ciekawie kształtuje się na tle zmieniających się warunków geopolitycznych.

W czasie okupacji we dworze stacjonują Niemcy i warto przyjrzeć się relacjom między nimi a właścicielami dworu. Te relacje także dalekie są od znanych stereotypów. Potem przychodzi Polska Ludowa, a z nią nowe problemy, rodzina jednak musi przetrwać a z nią tradycja, pamięć, wiedza  
i kultura. W nurt narracji autor coraz częściej wplata opowieści o dzisiejszym życiu swojej babci-staruszki.

Staje się to bardzo ważne w momencie, kiedy obserwujemy jej powolne odchodzenie. Jej wnuk występuje w roli pielęgniarki, a jego cierpliwość jest często wystawiona na próbę.

Wtedy pada pytanie czy ma do czynienia z tą samą osobą, o której tak barwnie opowiadał, relacjonując jej romanse, sytuacje w których wykazała się przed laty wielką odwagą i zaradnością...
     

Marcin Filipowicz
Moderator DKK przy MBP Łódź-Polesie FB nr 15

"Lala" Jacka Dehnela

Gdzie te czasy, kiedy osoby starsze nie były traktowane, jako "zło konieczne", (a nawet zdecydowanie "niekonieczne"), tak jak ma to miejsce w naszym nowoczesnym, kolorowym, byle jakim, niesympatycznym świecie. Idziemy "galopem przez życie", na nic nie mając czasu, bo świat stał się zdecydowanie "zbyt szybki" i dopiero przy lekturze takich książek jak "Lala" p. Jacka Dehnela, zmniejszamy tempo i mamy chwilę na spokojne przyjrzenie się temu, co nas otacza.

Autor, co zadziwiające z uwagi na jego młody wiek, napisał piękną, choć trudną, opowieść, której główną, tytułową i najważniejszą bohaterką jest jego ukochana babcia Helena, zwana w rodzinie,  aż do swoich piątych urodzin Lalą, które to imię  przezwisko przylgnęło do niej, jak się to często zdarza, na zawsze. Pisarz rozpoczyna swoją opowieść w momencie, kiedy życie Heleny - Lali "zamyka się", a ona sama "odchodzi" coraz bardziej we wspomnienia, które wypełniają całą książkę. To niemal saga o rodzinie Lali, mająca swój początek w wieku XIX, która przypomina trochę oglądanie starych fotografii, a do każdej z rodzinnych opowieści bohaterka książki "dokłada" barwną, uroczą, a czasem też pikantną historię.

Wspomniałam wcześniej, że powieść p. Dehnela należy do raczej trudnych i może nie zachwycić wszystkich czytelników, ale mimo wszystko wydaje mi się, że naprawdę warto trochę się "pomęczyć", bo ta książka jest tego warta. Wprawdzie "podchodziłam" do niej z nieco innym nastawieniem, wyobrażałam sobie bowiem, że będzie podobna, tzn. bardziej podobna, do nagro -  dzonej w 2002 r. literacką "Nike", czyli tą najważniejszą nagrodą dla książki w Polsce - "W ogrodzie pamięci" p. Joanny Olczak - Ronikier, ale mimo to rekomenduję "Lalę", jako pozycję literatury, z którą dobrze jest się zapoznać. Choćby nawet tylko ze względu na elegancję i bogactwo języka, które nader pozytywnie wyróżniają tę książkę na tle innych powieści młodych polskich autorów niestroniących, uchowaj Boże, od niechlujstwa i "brzydkich wyrazów", traktowanych,    tak jak się to zresztą dzieje w "żywym świecie", po prostu jako przecinki w zdaniu. Może to i rzeczywiście, niestety, "normalny" współczesny język, ale "co za dużo, to niezdrowo", więc "niestrawność literacka" po wielu takich książkach  gwarantowana - w końcu ile można...   Nie chodzi tu o krytykę autorów "po nazwisku", więc "spuśćmy zasłonę milczenia" na taką niezbyt smaczną "produkcję", którą znakomita ich większość nas raczy, a sięgnijmy po "Lalę" i spróbujmy znaleźć podczas lektury tej powieści odskocznię od zwariowanych, męczących czasów, w których przyszło nam egzystować, (bo nawet trudno mówić, że żyć). I proszę bardzo, jak "pięknie" zaczyna się sprawdzać paskudne chińskie przekleństwo - "Obyś żył w ciekawych czasach". Ale to niestety, po części, też i nasza wina - w końcu do kształtowania charakterów obecnego pokolenia młodych ludzi także przyłożyliśmy rękęa. I tym miłym akcentem...

O "Lali" Jacka Dehnela słów kilka

"Lala" J. Dehnela jest jedną z książek, o którą najczęściej pytali czytelnicy w 2007 r. Autor, poeta i tłumacz poezji tą książką dołącza do grona ciekawych polskich prozaików.

Tytułowa Lala to postać autentyczna, babka pisarza urodzona w 1919 roku w Kielcach, nestorka inteligenckiej rodziny.Roztargniona rodzina przez pięć lat nie może zdecydować się na nadanie imienia dziewczynce. Mówią o niej "Lala". W końcu rodzice wywiązują się ze swojego obowiązku, ale dziewczynka na zawsze już pozostaje Lalą. W powieści Jacka Dehnela imię bohaterki nabiera dodatkowych znaczeń: jest wyrazem czułości, ale też metaforą starczego bezwładu i zdziecinnienia, powolnego odchodzenia w niebyt, którego jesteśmy świadkami w ostatniej części utworu. Miniony czas Lali - głównej bohaterki - to zdarzenia przypominające losy polskich rodzin, ze skomplikowanym pochodzeniem. Mamy więc dwory (Lisów, Morawica), automobil (Starego Brokla), ukrańskich i polskich chłopów, rewolucje, wojny, przeprowadzki, rodzinnych ekscentryków, romanse, stracone majątki i przeszłość, która z każdym opowiadaniem staje się coraz trudniejsza do zrozumienia. Autor ominął polską martyrologię, opowiedział historię z rozmachem i humorem, pełną osobistych i poetyckich wrażeń. Na kartach powieści pojawiają się znane postacie: Leśmiana, Micińskiego, Gombrowicza, Mościckiego, jak również znane książki Faulknera, WitkacegoW dobie kultu młodości autor, bez żadnych uprzedzeń, a raczej z mieszaniną rozpaczy i czułości. Opisuje nieposłuszne, pozbywające się wstydu, starcze ciało i umierający "piękny umysł". Naprawdę, trudno przejść obok tych słów obojętnie."Lala" napisana jest językiem eleganckim i bogatym, tak różnym od powieści współczesnych autorów np. Masłowska, Nachacz czy Shuty. Cieszy niechęć do wulgaryzmów. Jedyny w książce, nieco "brzydszy" wyraz, został opatrzony adnotacją: "ups... za sto złotych bym tak nie napisał.

Zadziwia dojrzałość tak młodego pisarza, jego sprawność pióra i kultura języka. Książka kończy się zdaniem: " A potem urodził się Jacek. Czyli ja". Więc jest to ronież autobiografia, przypominająca, że to, kim jesteśmy, zawdzięczamy także - w dobrym i złym - naszym przodkom.Dehnel zebrał w całość opowiadane przez babcię (a przecież wielu z nas miało taką babcię) niesamowite historie o rodzinnych mezaliansach, przedwojennych interesach dziadków, zrujnowanych dworkach czerwonoarmiejcach buszujących po mieszkaniach, jakiś zwariowanych ciotkach. "Lala" jest próbą rekonstrukcji tego, co stracone, próbą zapisania tego w trwałych i niezniszczalnych słowach, przy jednoczesnym przekonaniu  autora o tym, że człowiekowi żadne miejsce nie jest dane na zawsze.To misternie skonstruowana opowieść o kilku pokoleniach Polaków, godnych tego miana. Dojrzała, zabawna proza, co dzisiaj nie jest tak znów częste.